قرارداد هوشمند یا اسمارت کانترکت (smart contract) توافقیه بین دو نفر یا نهاد در قالب کدهای رایانهای که برای اجرای خودکار برنامهریزی شده.
قرار داد هوشمند تحت شرایط و ضوابط خاص یه پروتکل بدون واسطه اداره میشه و بندهای قرارداد از طریق بلاکچین که یه دفتر کل توزیع شده و غیرمتمرکزه ذخیره و اجرا میشه.اینجا با ارزدشت همراه بشین تا بیشتر با قراردادهای هوشمند آشنا بشیم.
قرارداد هوشمند چیست؟
بزارید با یک مثال قراردادهای هوشمند رو توضیح بدیم.فرض کنید دستگاههای خودکار فروش آبمیوه وجود دارن که تو این دستگاه خبری از فروشنده بهعنوان واسطهی بین کارخانه و خریدار نیست. شما محصول موردنظر خودتون رو انتخاب میکنین، پول رو وارد یه دستگاه تمام اتوماتیک میکنین و دستگاه با توجه به برنامهای که برای اون مشخص شده، محصول را در اختیار شما قرار میده. قرارداد هوشمند هم تقریباً به همین شکل کار میکنه. تو این قراردادها خریدار بدون نیاز به واسطه مبلغی که برای معامله نیاز هست رو وارد حساب بلاکچین خودش میکنه؛ بعد این مبلغ با توجه به مفاد قرارداد به حساب طرف دیگه معامله واریز میشه.
خالق قرار داد هوشمند(smart Contract) کیست؟
در سال ۱۹۹۶ یه کارشناس علوم کامپیوتر و رمزنگاری به اسم نیک سزابو (Nick Szabo)، ایده اولیه قرارداد هوشمند را مطرح کرد. سزابو بعداز چندین سال فعالیت بر روی این ایده، نسخههای مختلفی از اون رو منتشر کرد. اما این قراردادها تو اون سالها چندان مورد توجه قرار نگرفت. در سال ۲۰۰۹ با معرفی بیت کوین و شبکه بلاک چین، فضای مناسبی برای ارائه و معرفی قرارداد هوشمند به وجود اومد.
تفاوت قرارداد هوشمند با قرارداد سنتی
تو قراردادهای سنتی که در حال حاضر در دنیا رایج هستن، همیشه یه واسطه برای تنظیم قرارداد نیازه. این واسطه یا نفر سوم برای تنظیم قرارداد مبلغی را هم به عنوان کمیسیون دریافت میکنه. قراردادهای سنتی امکان تغییر یا حذف دارن. هر کدوم از طرفین معامله میتونن به زبانی ساده زیر قولشون بزنن و همچنین امکان تقلب تو این قراردادها همیشه وجود داره.
اما تو قراردادهای هوشمند که نیاز به واسطه ندارن و مثل بقیه تراکنشهای ارز دیجیتال که تو بستر بلاکچین انجام میشن، به صورت همتا به همتا (P2P) بین طرفین معامله انجام میگیره. همچنین غیر قابل تغییر بودن مفاد و شرایط قرارداد بعداز تنظیم و انتشار اون، عملاً امکان فسخ یه طرفه و تقلب را از بین برده.
مزایای قراردادهای هوشمند چیست؟
1-خودکارسازی: قراردادهای هوشمند با کاهش نیاز به واسطهها، کارایی را افزایش و خطای انسانی را کاهش میدن.
2-اعتماد در عین بینیازی از اعتماد: قراردادهای هوشمندی که روی بلاکچینهای امن و شفاف اجرا بشن، به اعتماد بیشتر طرفین کمک میکنن.
3-امنیت: قراردادهای هوشمند از الگوریتمهای رمزنگاری استفاده میکنن تا تراکنشها رو ایمن کنن؛ پس ریسک تقلب کم میشه.
4-سرعت: قراردادهای هوشمند با حذف کاغذبازیها و فرایندهای زمانبر، سرعت انجام همکاریها رو بیشتر میکنن.
5-توقفناپذیری: وقتی قرارداد هوشمندی پیادهسازی میشه، قوانین و شرایط داخل اون قابلتغییر نیست. تو همه شرایط، طرفین مجبور هستن به توافقی که کردن پایبند باشن.
6-تمرکززدایی: قراردادهای هوشمندی که روی بلاکچینهای آزاد اجرا بشن، غیرمتمرکز هستن؛ یعنی کنترل اون تو دست نهاد یا شرکت واحدی نیست و این یعنی خداحافظی با منفعتطلبی یا فساد در اجرای این قراردادها.
7-قابلیت برنامهنویسی: میشه قراردادهای هوشمند رو برای انجام طیف وسیعی از وظایف برنامهنویسی کرد؛ از تراکنشهای ساده گرفته تا فرایندهای پیچیده کسبوکاری.
معایب قراردادهای هوشمند چیست؟
1-پیچیدگی و هزینهها
در حال حاضر، برای ایجاد قراردادهای هوشمندِ دلخواه راهی به جز کدنویسی پیچیده وجود نداره که فقط توسعه دهنده های حرفهای از پسش برمیان.البته سرویسهایی برای ایجاد قراردادهای هوشمند بدون کدنویسی راهاندازی شده؛ ولی همچنان این سرویسها نمیتونن قراردادهای پیچیده را طراحی کنن.
2-خطای انسانی
احتمال اشتباه یا باگ تو کد قرارداد وجود داره پس، اگه قرارداد هوشمند تو بلاک چین ثبت بشه، از اونجا که تغییرپذیر نیست ممکنه ضررهای مالی قابلتوجهای را متوجه کاربران بکنه.به طور مثال: میشه پروژه DAO تو اتریوم را اسم ببریم. وجود مشکل امنیتی تو کد این قرارداد باعث شد تا بیش از ۵۰ میلیون دلار اتریوم سرقت بشه و توسعهدهنده ها مجبور بشن برای برگردوندن سرمایه ها، هارد فورک انجام بدن که در نتیجه اتریوم جدیدی متولد شد و اتریوم قبلی، اتریوم کلاسیک اسم گذاری شد.
3-مشکل اوراکلها
اوراکل و نبود پذیرش قانونی و حقوقی در حال حاضر، نهادهای قضایی و دولتها، دادههای قراردادهای هوشمند رو بهرسمیت نمیشناسن. مثلا مالکیت خانه روی قرارداد هوشمند در حال حاضر برای دادگاهها پذیرفتهشده نیست.درحقیقت، اگه نهادهای دولتی تصمیم به ایجاد یه چارچوب قانونی برای قراردادهای هوشمند داشته باشن، مسائل جدیدی به وجود خواهد اومد.
برای ایجاد یک قرارداد هوشمند به چه چیزی نیاز داریم؟
1-موضوع قرارداد
این برنامه باید به کالاها یا خدمات تحت قرارداد دسترسی داشته باشه تا به طور خودکار قفل و باز بشه.
2-امضای دیجیتال
همه شرکت کننده ها با کمک امضای دیجیتال یا همون کلیدهای خصوصی توافقنامه رو تایید میکنن.
3-شرایط قرارداد
شرایط یه قرارداد هوشمند به صورت یه توالی دقیق از عملیاته. همه شرکتکنندها باید این شرایط را امضا کنن.
4-پلتفرم غیرمتمرکز
قرارداد هوشمند به کمک بلاکچین که یه سیستم غیرمتمرکزه؛ بین گرههای این پلتفرم توزیع میشه.
کاربردهای قرارداد هوشمند چیست؟
1-سیستم های رای گیری و انتخابات:
قراردادهای هوشمند محیط امنی رو ایجاد میکنن که سیستم رای گیری رو کمتر تو معرض تقلب قرار میده. رای ها تو قرارداد هوشمند به وسیله لجر یا دفتر کل (Ledger) محافظت میشه که خیلی سخته کشف رمز بشه. ضمنا Smart Contract ها باعث افزایش مشارکت تو رای گیری ها میشه، چیزی که بطور سنتی خیلی پایینه به علت سیستم ناکارآمدی که مستلزم ایستادن تو صف، اعلام هویت و پر کردن فرمهاست. در نتیجه، رای گیری آنلاین تو بستر بلاک چین و اسمارت چین میتونه باعث افزایش مشارکت بشه.
2-مراقبت های پزشکی:
دومین مورد از کاربردهای قرارداد هوشمند تو حوزه خدمات پزشکی هستش. بلاکچین میتونه اطلاعات پزشکی بیمارها رو به صورت رمز نگاری شده و با کلید خصوصی ذخیره کنه، در نتیجه فقط افراد خاصی میتونن اجازه داشته باشن به اطلاعات خصوصیشون دسترسی داشته باشن. به طور مشابهی، امکان انجام تحقیقات به صورت سری و امن هم در قالب اسمارت کانترکت ها وجود داره.
3-زنجیره تامین
در روش های سنتی، زنجیره های تامین از کاغذ بازی و دست به دست شدن فرم های کاغذی تو کانال های مختلف جهت تاییدشون رنج میبرن. این پروسه وقت گیر و پر زحمت ریسک کلاهبرداری و ضرر رو افزایش میده.
بلاک چین این ریسک ها رو میتونه از طریق تحویل امن و قابل دسترس ورژن دیجیتال و الکترونیک به همه بخش های دخیل تو زنجیره، برطرف کنه. smart contract ها میتونن تو مدیریت کالاهای موجود و خودکارسازی پرداخت ها و اقدامات کمک کننده باشه.
4-خدمات مالی
این قراردادها ابزارهای لازم برای نگهداری از دفاتر مالی رو در خودشون دارن و امکان نفوذ به سوابق حسابداری شرکت ها و موسسات رو از بین میبرن. سهامداران رو قادر میکنن تا به طور شفاف در روند تصمیم گیری یا تصمیم سازی مشارکت داشته باشن. اسمارت کانترکت ها در تسویه معاملات هم نقش دارن، به این معنی که به محض اینکه مورد معامله به خریدار تحویل داده شد، وجوه مالی هم به موقع و به درستی طبق توافق به فروشنده انتقال داده میشه.
مهمترین پلتفرم های قرارداد هوشمند کدام است؟
اتریوم (ETHEREUM)
سولانا (SOLANA)
پولکادات (POLCADOT)
ارگو (ERGO)
آلگوراند (ALGORAND)
کاردانو (CARDANO)
سخن پایانی
قراردادهای هوشمند مفهوم خیلی مهمی هستن که تقریباً میشه گفت تمام پروژههای جدید رمز ارزی که هر روز شاهد ظهور اونها هستیم در بطن خودشون از اونا استفاده میکنن.از بازیهای بلاک چینی گرفته تا پروژههای متاورسی، برنامههای غیر متمرکز، ان اف تیها و سایتهای ارائهدهندهی خدمات مالی غیر متمرکز همگی به لطف قراردادهای هوشمند و بلاک چین کار میکن.به منبع یا سرویسی گفته میشه که برای قرارداد، دادههای خارجی را فراهم میکنه تا اونها رو پردازش کنه.
